Hece Ölçüsü Nedir? Hece Ölçüsü Örnekleri

Hece ölçüsü, Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı eserleri olarak bilinen Göktürk Yazıtları’na kadar uzanmaktadır. Bu eserler incelendiğinde hece ölçüsüne uyan bölümler görülmüştür. Hece ölçüsü tıp ki aruz ölçüsü gibi Türk Edebiyatının nazım ölçülerindendir.

Hece Ölçüsü Nedir?

Hece ölçüsü, özellikle halk şiirlerinde dizelerde ki hece sayılarının bir birine eşit olmasına denmektedir. Hece ölçüsü Halk ozanları arasında “Parmak Hesabı” olarak bilinmektedir. Hece ölçüsü bir aruz ölçüsü gibi karmaşık değildir. Fakat hece ölçüsünde kendine özgü bir ahengi ve zorluğu vardır.

Dilimizde heceler uzunluk ve kısalık bakımından neredeyse aynı değerlerdedir. Bu özellikleri de şiirlerde kolaylıkla kullanılmalarını sağlamaktadır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinden sonra hece ölçüsünün kullanımı azalmıştır.

Bu zamandan sonra divan edebiyatı ve aruz ölçüsü daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Hece ölçüsü ile yazılmış eski bir eseri örnek göstermek istesek, Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lugati’t Türk adlı eseri gösterilebilir. hece ölçüsü yıllar boyunca halk şairlerinin kaleme aldığı halk şiirlerinde kullanılmamıştır.

Bu da hece ölçüsünün neredeyse unutulmasına neden olmuştur. Hece ölçüsü o dönemlerde çok basit olarak görüldüğü için kullanılmamıştır. Hece ölçüsü ile yazılan bir şiirde tüm mısralarda eşit sayıda hece bulunmaktadır.

Hece Nedir?

Hece, ağızımızdan bir kerede çıkan seslere denir. Her hece içerisinde mutlaka bir sesli harf bulunmaktadır. Bir kelimedeki heceleri bulmak için o kelime içerisinde geçen ünlü harfleri saymak yeterlidir.

6 çeşit hece bulunmaktadır.

Hece Çeşitleri Nelerdir?

1. Bir ünlü bir ünsüz
2. Bir ünsüz bir ünlü
3. Tek bir ünlü harften oluşan heceler
4. Bir ünlü iki ünsüz
5. Ünsüz bir ünlü ve ünsüz
6. Ünsüz bir ünlü ünsüz ve ünsüz

Hece Ölçüsü Çeşitleri Nelerdir?

Hece ölçüsü kalıpları 2’li den başlar ve 20’li hecelere kadar devam etmektedir. 2’li den 6’lıya kadar olan kalıplar en çok atasözü, tekerleme ve bilmecelerin şiirsel parçalarında kullanılmaktadır.

Türk şiirlerinde genellikle 7’li, 8’li ve 11’li kalıplar kullanılmaktadır.

Beşli (5’li) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu ölçü kalıbı çok yaygın olarak kullanılan bir ölçü kalıbı değildir. Çoğunlukla Anonim Halk Edebiyatı şiirlerinde görülmektedir. Duraksız olarak kullanılır.

Altılı (6’lı) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu ölçü de beşli ölçü kalıbı gibi çok nadir olarak kullanılmıştır. Bu de duraksız olarak kullanılmaktadır.

Yedili (7’li)Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu en sık kullanılan hece ölçüsü kalıplarındandır. Genellikle duraksız olarak kullanılır. Fakat 4+3 duraklı olarak ta kullanılmaktadır. Özellikle manilerde çok tercih edilmiştir.

Sekizli (8’li) Hece Ölçüsü Kalıbı

Halk edebiyatımızda şarkı, koşma, türkü, rubai, varsağı ve semai gibi türler bu hece ölçüsü kullanılarak yazılmıştır. Bu da yedili hece ölçüsü gibi duraklı olarak kullanılabilmektedir. Duraklı olarak kullanıldığında 4+4 ve ya 5+3 şeklinde kullanılmaktadır. En sık kullanılan hece ölçü kalıplarındandır.

Dokuzlu (9’lu) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu hece ölçüsü çok kullanılan bir ölçü grubu değildir. Cahit Sıtkı Tarancı zaman zaman bazı eserlerinde tercih etmiştir. 5+4, 4+5 ve 3+3+3 gibi duraklı olarak kullanılabilmektedir.

Onlu (10’lu) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu hece ölçüsü de dokuzlu (9’lu) hece ölçüsü gibi çok tercih edilmemiştir. Bu ölçü kalıbı duraklı olarak kullanılmaktadır. 6+4 ve ya 5+5 şeklinde kullanılmaktadır.

Onbirli (11’li) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu hece ölçüsü günümüzde dair kullanılan en yaygın hece ölçüsü kalıbıdır. Günümüze kadar özellikle saz şairleri bu ölçü kalıbında uzmanlaşmışlardır. 6+5, 4+4+3 ve 3+3+5 şeklinde duraklı olarak kullanılmaktadır. Fakat bunların arasında ahengi çok yüksek olduğu için en fazla 4+4+3 duraklı ölçü kullanılmıştır.

Bu ölçü grubu şarkı, türkü koşma ve günümüz şiirlerinde kullanılmaktadır. Edebiyatımızda kullanım alanları çok yaygındır.

Onikili (12’li) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu hece ölçüsüne edebiyatımızda çok fazla rastlamak mümkün değildir. Çok nadir olarak kullanılmıştır.

Onüçlü (13’lü) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu hece kalıbı çok fazla tercih edilmemektedir.

Ondörtlü (14’lü) Hece Ölçüsü Kalıbı

Bu hece ölçüsü kalıbı kullanılarak yazılan bir eser bulmak kolay değildir. Fakat günümüzde yeni yeni popüler olmaya başlamıştır.

Diğer Ölçü Kalıpları (15’li, 16’lı, 20 ve 22’li)

Bu hece ölçüsü kalıpları çok az ve ya hiç kullanılmamıştır. Bazı eserlerde denenmiş fakat başarılı olmamıştır.

Hece Ölçüsü Özellikleri

Hece ölçüsü duraklar ve hece sayısı olarak iki özelliğe ayrılmaktadır.

Hece Sayısı Nedir?

Hece ölçüsü kullanılarak yazılan bir şiirin tüm mısralarında eşit sayıda bulunmaktadır. Hece sayısı aynı zamanda şiirde kullanılan hece ölçüsünü de belirlemektedir.

Bir dizede ki hecelerin sayısını bulmak için o dizede geçen ünlü harfleri saymak yeterli olacaktır. Bu yöntem hece sayısını bulmakta çok kolaylık sağlamaktadır.

Durak Nedir?

Şiir yazımında hece ölçüsü kullanılmışsa şiirin dizeleri belirli yerlerinden ahenk vermek için ayrılır. Dizelerin bu şekilde ayrılmasına durak ve ya durgunlama adı verilmektedir.

Bir şiirin her dizlerinde farklı duraklar kullanılabilmektedir. Fakat çoğunlukla aynı duraklar kullanılmaktadır. Eğer bir şiirin dizlerinde faklı duraklar kullanılmışsa o şiir duraksız olarak adlandırılır.

• Duraklar ayrılırken kelimelerin bitmiş olmasına dikkat edilir.
• Duraklar şiire ahenk katmak ve okumayı kolaylaştırmak için kullanılmaktadır.

Hece ölçüsünde kullanılan bazı durak çeşitleri şu şekildedir.

1. 5’li Hece Ölçüsü: 3+2 veya 2+3
2. 6’lı Hece Ölçüsü: 3+3
3. 7’li Hece Ölçüsü: 4+3 veya 3+4
4. 8’li Hece Ölçüsü: 4+4
5. 9’lu Hece Ölçüsü: 5+4 veya 4+3
6. 10’lu Hece Ölçüsü: 5+5
7. 11’li Hece Ölçüsü: 6+5 veya 4+4+3
8. 12’li Hece Ölçüsü: 6+6
9. 14’lü Hece Ölçüsü: 7+7

Kafiye Nedir?

Kafiye, halk edebiyatında kullanılan bir öge değildir. Günümüzde kullanılmamaktadır. Günümüz şiirlerinde daha çok yarım kafiye dediğimiz “assonance” kullanılmaktadır. Bu kafiye türü için mısraların birbirine yakın olmaları yeterlidir.

Bu şekilde kullanımı kolay olduğu için çok fazla tercih edilmektedir.

Kaynak: wikipedia.org